Tăng huyết áp có nguy cơ gây biến chứng với nhiều cơ quan khác nhau của cơ thể, đặc biệt gây đột quỵ, đột tử. Đặc biệt, gần đây, một nhóm nghiên cứu Thụy Điển phát hiện tăng huyết áp có thể làm tăng bệnh Alzheimer ở nam giới có huyết áp tăng cao vào ban đêm.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ 4 người nam hay 5 người nữ, có 1 người bị tăng huyết áp (THA). Tương tự, ở Việt Nam tỷ lệ này là 25% đối với người trên 25 tuổi, trong đó gần 60% người bị THA chưa được phát hiện và trên 80% chưa được điều trị. Và cứ 5 người THA được điều trị, chỉ có 1 người đạt được kiểm soát huyết áp. Đồng thời WHO cũng cho biết THA có nguy cơ gây biến chứng với nhiều cơ quan khác nhau của cơ thể, đặc biệt gây đột quỵ, đột tử. Đặc biệt, gần đây, một nhóm nghiên cứu Thụy Điển phát hiện THA có thể làm tăng bệnh Alzheimer ở nam giới có huyết áp tăng cao vào ban đêm.
Tăng huyết áp là gì?
Huyết áp là lực tác động của máu lên lên thành các động mạch. Đơn vị đo huyết áp được tính bằng mmHg. Để biết có bị tăng huyết áp không thì cần đo huyết áp và tăng huyết áp xác định khi huyết áp tâm thu ≥ 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90mmHg.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trên thế giới, tỉ lệ người mắc tăng huyết áp trung bình gần 20%. Thống kê tại Mỹ được công bố bởi CDC cho thấy nước Mỹ có khoảng ¼ dân số bị tăng huyết áp và tỷ lệ tăng huyết áp tăng dần theo tuổi. Tại nước ta, khi kinh tế phát triển thì tần suất mắc tăng huyết áp ngày càng gia tăng. Nếu không có các biện pháp dự phòng hữu hiệu thì ước tính đến năm 2025 sẽ có gần 10 triệu người bị tăng huyết áp.
Dấu hiệu của tăng huyết áp
- Đau đầu: Tăng huyết áp ác tính (huyết áp tăng vọt) tạo ra áp lực trong hộp sọ, phần sọ bao quanh não. Khi huyết áp tăng tới đỉnh, cơn đau xuất hiện trong hộp sọ, gây đau nửa đầu hoặc đau đầu dữ dội. Tăng huyết áp ác tính thường đi kèm với đau ngực, nhìn mờ và buồn nôn.
- Nhìn mờ: Tăng huyết áp có thể khiến cho các phần não bị sưng nề, gây nhìn mờ vì phần não này kết nối trực tiếp dây thần kinh với mắt. Liên kết dây thần kinh đặc biệt nhạy cảm với tăng huyết áp, do vậy, ảnh hưởng xấu tới thị lực. Nếu tình trạng sưng nề trong não lan tỏa, nó có thể gây sưng nề dây thần kinh thị giác và suy giảm thị lực.
- Khó thở: Áp lực lên các buồng tim tăng khiến cho vách buồng tim dày lên chống lại tăng huyết áp. Khi đó, không gian sẽ bị thu hẹp lại, máu khó bơm tới những phần còn lại của cơ thể, dẫn đến tích tụ máu trong phổi gây khó thở.
- Mệt mỏi và buồn ngủ: Do huyết áp tăng cao, các nội tạng bị suy yếu hoặc tổn thương. Hơn nữa, buồng tim dày lên khiến máu ít được bơm ra ngoài. Từ đó máu không lưu thông hiệu quả và thiếu cung cấp máu gây mệt mỏi và buồn ngủ.
- Buồn nôn: Khi huyết áp tăng, tim bơm ít máu. Do vậy ôxy trong máu được vận chuyển tới các cơ quan ít hơn. Điều này làm tăng áp lực lên tim, giảm cung cấp máu tới các chi và não. Thiếu máu mang ôxy tới não gây khó chịu và buồn nôn.
- Chảy máu cam: Tăng huyết áp có thể là nguyên nhân đôi khi gây chảy máu cam.
Có rất nhiều trường hợp bị tăng huyết áp nhưng không biết, vì không có biểu hiện nào khác thường. Tuy bệnh tăng huyết áp diễn biến âm thầm nhưng gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng cho bệnh nhân và để lại hậu quả nặng nề. Biến chứng thường thấy của tăng huyết áp là cơn đau thắt ngực, xuất huyết não, nhũn não, suy thận, rối loạn tiền đình, tăng áp động mạch võng mạc, mù lòa… Vì vậy, việc điều trị và kiểm soát huyết áp là vô cùng quan trọng.
Nguyên nhân tăng huyết áp
Người ta phân chia THA thành 2 loại, đó là, THA nguyên phát có khoảng 90% trong loại này chưa rõ nguyên nhân, còn THA thứ phát có nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên, đó là : Do xơ vữa động mạch gây hẹp động mạch (động mạch chủ, động mạch thận), các bệnh về thận, động mạch vành tim…, bệnh đái đường, tăng mỡ máu hoặc do dùng một số loại thuốc (corticoid…), do chế độ ăn uống không hợp lý (thói quen ăn mặn, uống nhiều rượu, bia…), hoặc căng thẳng thần kinh kéo dài (stress,…), hoặc do béo phì, lười vận động…
Các biến chứng của THA và nguy cơ bị Alzheimer ở nam giới
Bệnh THA được gọi là “bệnh thầm lặng giết người”, bởi bệnh gây nên nhiều biến chứng, đặc biệt có mối liên quan giữa THA và nhồi máu cơ tim do các mảng xơ vữa bám trong lòng mạch vành (là mạch máu nuôi cơ tim) gây hẹp dần lòng mạch, không dẫn đủ máu nuôi cơ tim khi tim cần làm việc gắng sức, gây ra triệu chứng mệt, đau ngực khi gắng sức. Mảng xơ vữa này có thể đột ngột bị vỡ ra do stress hoặc do huyết áp cao, các tế bào máu (hồng cầu, tiểu cầu) đến bám vào chỗ thành mạch bị tổn thương này, tạo nên cục huyết khối cấp tính, gây tắc nghẽn hoàn toàn mạch vành và đưa đến nhồi máu cơ tim cấp.
THA không được kiểm soát tốt có thể dẫn tới biến chứng suy tim. Khi bị THA, tim co bóp tốn nhiều công hơn để bơm một lượng máu ra các mạch ngoại biên. Hậu quả của việc gắng sức lâu ngày này làm cơ tim dày lên, cứng hơn, ít đàn hồi giãn nở so với tim người bình thường, gây suy giảm chức năng hút máu về tim. Suy tim có thể tạo nên cục máu đông, cục máu đông theo dòng máu đến động mạch vành gây tắc mạch dẫn đến nhồi máu cơ tim cấp; cục máu đông theo dòng máu đi lên não gây tắc mạch máu não gây tai biến mạch máu não (đột quỵ). Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nước ta cũng như trên thế giới. Đột quỵ là tình trạng một phần của não bị ngừng cấp máu đột ngột do vỡ mạch máu (gọi là xuất huyết não) hoặc do cục máu đông hay mảng xơ vữa gây tắc nghẽn hoàn toàn một mạch máu nuôi vùng não đó (gọi là nhồi máu não), làm người bệnh bất tỉnh hoặc liệt.
THA có thể gây tổn thương các mạch máu nhỏ ở đáy mắt (nằm phía sau nhãn cầu, gọi là võng mạc, nơi thu nhận hình ảnh khi nhìn), gọi là bệnh võng mạc do THA. THA cũng có thể làm ảnh hưởng lên toàn bộ hệ thống mạch máu trong cơ thể như động mạch chủ, động mạch cảnh, động mạch cột sống, động mạch thận, động mạch nội tạng, đặc biệt là những mạch máu ở xa như động mạch hai chân. Các mạch máu này cứng lên, bị xơ vữa, vôi hóa gây hẹp hoặc tắc nghẽn. Bị THA lâu ngày sẽ gây tổn thương thận, làm giảm chức năng thận gây suy thận.
Đặc biệt, một nghiên cứu gần đây từ các nhà nghiên cứu tại Đại học Uppsala (Thụy Điển), được công bố trên tạp chí Hypertension, đã liên kết tình trạng sức khỏe với một tác dụng phụ đáng kinh ngạc, đó là, THA có thể dẫn đến bệnh Alzheimer gặp chủ yếu ở một số nam giới. Nghiên cứu cho thấy, huyết áp thay đổi trong ngày là điều bình thường do sự vận động của cơ thể, với các chỉ số thấp hơn vào ban đêm, do cơ thể được nghỉ ngơi. Nhóm nghiên cứu này đã tiến hành nghiên cứu, quan sát từ 1.000 người đàn ông Thụy Điển lớn tuổi được theo dõi lên đến 24 năm, có huyết áp vào ban đêm cao hơn ban ngày, có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn đàn ông trẻ tuổi hoặc nữ giới.
Nên làm gì hạn chế biến chứng do bệnh tăng huyết áp?
Cho đến nay, bệnh THA chưa có biện pháp nào để điều trị khỏi hẳn, nhất lầ huyết áp tăng vao ban đêm ở một số nam giới, vì vậy, khi bị THA cần có sự kiên trì chữa trị theo chỉ định và hướng dẫn của bác sỹ khám bệnh cho mình (đối với người bị THA ban đêm cần được khám bởi bác sỹ chuyên khoa tim mạch), người bệnh không nên nghe theo chỉ dẫn của người không có chuyên môn về y tế hoặc mua thuốc không có nguồn gốc hoặc thuốc chưa được Bộ Y tế cấp phép lưu hành. Người bệnh phải dùng thuốc thường xuyên và suốt đời đó là điều không thể bỏ qua.
Cần có chế độ ăn, uống hợp lý (không ăn mặn, kiêng mỡ động vật, không uống rượu, bia, ăn nhiều rau trong các bữa ăn, trái cây…), nếu có các bệnh khác kèm theo (đái đường…) chế độ ăn, uống càng cần được chú ý (hạn chế ăn tinh bột, kiêng ăn đường và các sản phẩm có đường…). Nên tập thể dục, vận động cơ thể thường xuyên.
Phòng bệnh tăng huyết áp thế nào?
Người bệnh cần thay đổi lối sống, trong đó cần chú ý đến kiểm soát cân nặng, giảm cân nếu béo phì, giảm ăn muối và chất béo bão hòa, giảm lượng calo trong chế độ ăn, tập thể dục đều đặn và bổ sung calci, kali, uống rượu vừa phải… Đây là điều cực kỳ quan trọng và là yếu tố kết hợp dùng thuốc.
Những thay đổi lối sống kết hợp dùng thuốc là 2 biện pháp song song không thể tách riêng. Theo nghiên cứu với những bệnh nhân tiền tăng huyết áp (nằm giữa 120/80 và 140/90 mmHg) việc thay đổi lối sống đã được khuyến cáo để ngăn ngừa sự tiến triển thành tăng huyết áp thực sự.
Các nhà nghiên cứu cho thấy, nếu thay đổi lối sống ở người béo phì, nếu giảm 4,5kg có thể giúp hạ huyết áp, chế độ ăn nhiều hoa quả, ít đạm muối có thể giúp hạ huyết áp (ăn ít hơn 6g muối/ngày rất tốt cho tim mạch). Bên cạnh đó, người tăng huyết áp nên rèn luyện thể lực thường xuyên, đi bộ nhanh ít nhất 30 phút mỗi ngày. Không hút thuốc lá, thuốc lào để bảo vệ tim mạch.
